adam

is. <ər.>

1. Heyvandan fərqli olaraq danışmaq və düşünmək, ictimai əmək prosesində alət qayırmaq və ondan istifadə etmək qabiliyyətinə malik olan canlı məxluq; insan, bəşər. Sağlam adam. Bilikli adam. – Suyun lal axanı, adamın yerə baxanı. (Ata. sözü). Nə gözəl adamsan, ey qaşları yay; Heç növcavan gələ bilməz sənə tay. M. P. V.. // Hər hansı bir ictimai mühiti təşkil edən fərdlərdən hər biri (çox vaxt cəm şəklində işlənir). Adamların mənəvi-siyasi birliyi. Bizim kəndin adamları. Sadə adamlar.

2. məc. dan. Əxlaqlı, insaniyyətli, qanacaqlı insan. <İskəndər:> Amma bu dılğırların heç birindən eşitmədim ki, desin: – Bala, adam ol. C. M..

3. Bəzən əvəzlik yerində işlənir. Adamı təhqir etmək olmaz. Adam heç bir vaxt özünü ləkələndirməməlidir. Adam gəlmişdi, sizi xəbər alırdı. Adama heç yazığın gəlmir. – <Usta Ramazan:> Adamın üzündə gərək həya olsun, söz deyiləndə utansın. M. Hüs.. <Nəriman:> Ağacların başını axtardıq, zirzəmilərə adam saldıq. M. C.. // Qeyri-müəyyən şəxs. Adamlar deyirlər ki, bu yay çox isti olacaq. – Vağzalın platformasında bir neçə nəfər adam görünürdü. S. M. Q..

4. dan. Kişi, ər, ya arvad, yaxud bir-biri ilə gəzən oğlan, ya qız. <Soltan bəy:> Kimsən, nəçisən, kimin adamısan? Ü. H..

5. məc. İşçi, fəhlə, kadr mənasında. İşi başa çatdırmaq üçün üç adam lazımdır. Adam yoxdur, iş getmir. – Katib sanki tikintidə bu cür yaxşı adamların yetişməsindən qəlbində doğan sevinci saxlaya bilməyərək əlavə etdi. . Ə. S..

6. Köməkçi. Bu halda qışqırıq qopur. Murov və naçalnik adamları ilə alaçığı çevirirlər. M. F. A.. . . Sərdar Rəşidin adamları Ərdəbil tərəflərini soyub talayırdılar. M. S. O.. // məc. dan. Arxa, havadar, tərəfdar, kömək, himayəçi, qohumqardaş. Mənim orada adamım yoxdur. – <Qulluqçular> İzzətin adamı gəlmədiyini görüb onu ötürərdilər. M. C..

7. məc. vulq. Oynaş, aşna.

◊ Adam eləmək – tərbiyə vermək, yetişdirmək, ortalığa çıxarmaq. Adam görmək – bir işi düzəltmək üçün vasitəçi tapmaq, lazımi şəxsləri görüb xahiş etmək, sözləşmək. Adam kimi – əxlaq və tərbiyə üzrə, adamcasına, insancasına. <Həsən:> Mən Həzrətquluya adam kimi söz deyirəm, deyir, cığcığa əsginas vermişəm. Ə. H.. Adam olmaq – 1) ağıllı və tərbiyəli olmaq, düzəlmək, ağıllanmaq. Dadaşovun üzündən nur yağırdı, elə bil bircə anın içində dəyişib tamam başqa adam olmuşdu. İ. Məlikzadə; 2) bir peşə, iş sahibi olmaq, ortaya çıxmaq. <Əli bəy:> A kişi, heç kəsin sözünə qulaq asma. İstəyirsənsə oğlun adam olsun, şkolaya qoy. S. S. A.. <Həbib bəy Ərəblinskiyə:> Yaxşı oxu, adam ol, bizim də üzümüz ağ olsun, ananın da. S. Rəh.. Adam saymaq – birisi ilə hesablaşmaq, hörmət etmək. Adam yerinə qoymamaq, adam yerində tutmamaq – saymamaq, hesablaşmamaq, hörmət etməmək. Aralıq adamı – 1) vasitəçi, aradüzəldən; 2) xəbərçi, xəbər aparıb-gətirən.